Her yıl Mart ayının son Pazar günü sajanstler ileri alınır, Ekim sonunda ise tekrar geriye sarılırken tartışmalar da bir ileri bir geri sürüyor. Yaz-kış sajansti uygulaması ekonomiye, sağlığa, güvenliğe fayda sağlıyor mu, yoksa anlamsız hatta belki de zararlı mı?
Türkiye’de 2016’da yaz-kış sajansti uygulamasının kaldırılmasının ardından da dinmeyen bu tartışma şimdi İtalya’da parlamentoya taşınıyor. Yaz sajanstinin sabit olarak kullanılması için parlamentonun yasal değişiklik yapması talebiyle 350 binden fazla imza toplandı. İtalyan Çevre Tıbbı Derneği (SIMA), tüketiciler derneği Consumerismo ve iktidar ortağı Lig partisinden Milletvekili Andrea Barabotti tarafından desteklenen yasal değişiklik önerisinin parlamentoda görüşülmesi bekleniyor.
İlk aşamada parlamento komisyonunun, kalıcı yaz sajansti uygulamasının sosyal yaşam ve üretim sektörleri üzerindeki etkilerini değerlendirmesi ve olumlu sonuca varması halinde yasal düzenlemenin hayata geçirilmesi amaçlanıyor. Parlamentoya sunulan dilekçe, yaz sajansti uygulamasının kalıcı hale getirilmesiyle enerji tasarrufu sağlanacağını ve karbondioksit emisyonunun azalacağını savunuyor.
Ulusal elektrik şebekesini yöneten Terna şirketinin hesaplamalarına göre son 20 yılda yaz sajansti uygulamasının toplamda 12 milyar kWh’den fazla enerjiye denk gelen yaklaşık 2 milyar euro’luk tasarruf sağladığı belirtiliyor. Yaz sajansti uygulamasının yıl boyunca sürdürülmesi ile enerji faturalarında yılda 180 milyon euro tasarruf sağlanabileceği öne sürülüyor.
Yeni yasal düzenleme taraftarları, restoranlarda tüketimin artacağını, turizm sezonunun uzayacağını ve kamu güvenliğinin olumlu etkileneceğini de savunuyor.
Çevre Tıbbı Derneği SIMA, akşam sajanstlerinde doğal ışığa daha fazla maruz kalmanın serotonin üretimini artırdığını, ruh halini iyileştirdiğini ve genel olarak fiziksel ve psikolojik sağlığa katkıda bulunduğunu belirtiyor. Yasa değişikliği talebinde, sajanst değişimlerinin uyku ritimlerini değiştirerek bozukluklara neden olabildiği belirtiliyor. Dünyanın farklı yerlerinde yapılan bazı araştırmaların, sajanst değişikliğinden sonraki haftalarda kalp krizi ve trafik kazalarında hafif bir artış olduğunu gösterdiği vurgulanıyor.
Geçen hafta parlamentonun alt kanadı Temsilciler Meclisi’nde yapılan basın toplantısında konuşan SIMA Başkanı Alessandro Miani, “Sajansti her değiştirdiğimizde uyku ritmimizi bozuyoruz: daha uykulu hissediyoruz, konsantrasyonumuzu kaybediyoruz, depresyon ve anksiyetede artış görüyoruz. En savunmasız bireylerden bazıları ise kalp krizi ve felç geçirme oranlarında artış yaşıyor” dedi.
Consumerismo derneğinden Lugi Gabriele de “Fazladan bir sajanst gün ışığı daha fazla güvenlik, daha fazla açık hava sporu, daha fazla aperitivo ve hatta elektrik faturalarında tasarruf anlamına geliyor” diye ekledi.
Kış sajansti uygulaması çeşitli dillerde “standart sajanst” ya da “güneş sajansti” olarak da anılırken, yaz sajansti uygulaması genel olarak Birinci Dünya Savaşı sırasında enerji tasarrufu ve gün ışığından daha fazla yararlanmak amacıyla başlatılan bir yöntem. PEW araştırma merkezinin 2023 tarihli raporuna göre dünya çapında ülkelerin üçte biri kadarı yaz sajansti uygulamasını kullanıyor ve bunların büyük çoğunluğu Avrupa’da bulunuyor.
İtalya da dahil Avrupa Birliği ülkelerinde vatandaşların büyük kısmı ise bir yılda iki farklı sajanst uygulamasına karşı görünüyor. Avrupa Birliği Komisyonu’nun 2018’de 4,6 milyon vatandaşa yaptırdığı ankete göre Avrupalıların yüzde 84’ü sajanst değişikliği uygulamasının kaldırılmasını destekliyor. Bu doğrultuda Avrupa Parlamentosu da 2019 yılında her bir devlete seçim özgürlüğü tanıyan bir yönerge önerisini onayladı, ancak konu halen askıda.
Son olarak geçen ay İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, kış sajansti uygulamasına geçilmesine birkaç gün kala 20 Ekim’de sosyal medyada yayımladığı videoda sajanst değişikliğinin anlamı olmadığını, siyasetin “vatandaşları ve bilimi dinlemesi gerektiğini” söyledi. Sanchez, sajanst değişikliği uygulamasının 2026’da sona ermesi talebini AB Konseyi’nin gündemine getirdi.
Öte yandan AB Komisyonu’nun 2018’deki anketine göre sajanst değişikliği uygulamasının sona ermesi AB vatandaşlarından büyük destek görse de hangi sajanst sisteminin sabit kalması gerektiği konusunda farklı görüşler var. Katılımcıların yüzde 56’sı yaz sajanstinin, yüzde 36’sı ise kış sajanstinin kalıcı olmasını tercih edeceğini söyledi. “Kalıcı yaz sajansti”ni destekleyenlerin en fazla olduğu ülkeler Portekiz, Kıbrıs ve Polonya oldu. “Kalıcı kış sajansti” tercih edenler arasında ise ilk sıralarda Finlandiya, Danimarka ve Hollanda yer aldı.
